ترخان، قاسم

برخورداری جهان از مراتب و وجود رابطه طولی و ناگسستنی بین جهان غیب و جهان شهادت، علوم انسانی مدرن را که بر اساس طبیعت‌گرایی هستی‌شناختی، یا طبیعت‌گرایی روش‌شناختی شکل گرفته است با چالش مواجه می‌سازد. بررسی صِرف عالم ماده با حفظ کلیت آن در علوم طبیعی اگرچه نواقص و نارسایی‌هایی را به دنبال دارد، اما از صرفاً مادی دیدن انسان ـ و رفتارها و بروزات و حالات درونی او ـ در علوم انسانی و اجتماعی قابل قبول‌تر است و اگر با تسامح و تساهل بتوان طبیعت‌گرایی روش‌شناختی و عدم توجه به نقش و تأثیر علل غیرمادی در علوم طبیعی را پذیرفت، پذیرش این رویکرد در علوم انسانی به هیچ‌روی قابل چشم‌پوشی نخواهد بود.