هدف پژوهش حاضر، شناسایی مؤلفههای تربیت معنوی در آموزههای دینی (قرآن) و غیردینی (باتأکید بر منابع سکولار) و مطابقت آن با اسناد بالادستی برنامه درسی میباشد. روش پژوهش از نوع تحلیل محتوای کیفی و جامعه آماری در بخش آموزههای قرآن شامل کتاب مقدس قرآن کریم و تفسیرموضوعی راهنمای آیتالله هاشمی رفسنجانی و در بخش آموزههای سکولاریسم شامل کتابها و مقالات موجود در زمینه تربیت معنوی از دیدگاه سکولاریسم و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند برنامه درسی ملی است. باتوجه به ماهیت پژوهش حجم نمونه برابر جامعه میباشد. ابزار گردآوری دادهها، چک لیست بررسی آیات قرآنی، اسناد مرتبط با تربیت معنوی از دیدگاه سکولاریسم و نیز اسناد بالادستی برنامه درسی ایران است. جهت تعیین روایی ابزار چکلیست، از روایی محتوایی با استفاده از دیدگاه استاد راهنما و همچنین اساتید گروه علوم تربیتی دانشگاه تبریز بهره گرفته شد. جهت تعیین پایایی نیز از ضریب توافق لاشه و برای تجزیه و تحلیل دادهها نیز از تحلیل محتوای کمی استفاده شد. واحد تحلیل؛ آیات، جمـلات، عبارات موجود در متن منابع مرتبط بود. در بخش یافتهها، ابتدا مفاهیم دال بر تربیت معنوی درقالب مؤلفههای اعتقادی، اخلاقی و عملی از آموزههای قرآنی و نیز آموزههای سکولاریسم استخراج شد. یافتهها نشان داد که در تحلیل قرآن کریم، در مؤلفه اعتقادی 5 مفهوم (اصول دین)، مؤلفه اخلاقی (فضائل اخلاقی:88 مفهوم و رذایل اخلاقی:82 مفهوم) و مؤلفه عملی 8 مفهوم ( از فروع دین) شناسایی شد و میزان شباهت مؤلفههای شناساییشده قرآنی و سکولاریسم بسیار کم و درمقابل، تفاوت آنها بسیار زیاد ارزیابی شد. همچنین مطابقت مؤلفههای آموزههای قرانی با اسناد بالادستی برنامه درسی بسیار زیاد است و درمقابل، مؤلفههای سکولاریسم مطابقتی با اسناد بالادستی برنامه درسی ایران ندارند. بنابراین، اسناد بالادستی برنامه درسی ایران ضمن مطابقت با آموزههای قرآنی در زمینه تربیت معنوی میتواند منبع مؤثری برای تربیت معنوی ازطریق نظام آموزشی باشد.
فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی: دوره 29، شماره 50، بهار 1400، ص277-231